Dostępne gry miejskie. Przygotowanie i realizacja

Pomysł stworzenia inkluzywnej gry miejskiej zrodził się w trakcie trwającej pandemii. Wielomiesięczny brak dostępu do kultury wynikający z obostrzeń i restrykcji sprawił, że zatęskniliśmy za spotkaniem z drugim człowiekiem i czynnym udziałem w kulturze. Wielu z nas szukało okazji do wyjścia z domów – w szczególności, poszukiwaliśmy sposobów na jednocześnie bezpieczne i zgodne z reżimem sanitarnym, ale też przyjemne spędzanie czasu.

Ponadto, po wielomiesięcznej, często wymuszonej przez sytuację konieczności pracy zdalnej i wielogodzinnym siedzeniu przed komputerem, wielu z nas chciało odejść od form on-line. Byliśmy przesyceni ciągłym patrzeniem w monitor, zmęczeni rozmowami przez komunikatory internetowe. Ostatni czas obfitował w projekty i inicjatywy, które odbywały się w formule on-line. Wielu z nas tęskniło za „prawdziwością”.

Wielomiesięczny brak dostępu do kultury wynikający z obostrzeń i restrykcji związanych z pandemią, wpłynął na to, że wielu z nas szukało okazji do wyjścia z domów i spędzenia wolnego czasu jednocześnie bezpieczne i zgodnie z reżimem sanitarnym, ale też – po prostu – spędzenia go miło, w przyjaznej, kreatywnej atmosferze.

Obserwowaliśmy więc u siebie, jak zmienia się nasze spojrzenie na miejsce, w którym żyjemy. Po wielu miesiącach spędzonych w domu, patrzyliśmy na miasto i jego mieszkańców z innej, nowej perspektywy. I wtedy właśnie kliknęło – „Zróbmy grę miejską!”.

Gra miejska stanowiła odpowiedź na powyższe bolączki: jest atrakcyjną propozycją dla tych, którzy poszukują niekonwencjonalnych sposobów na odkrywanie nowych miejsc lub – odkrywanie tych samych miejsc, ale na nowo. Sprzyja także zdrowej aktywności fizycznej (WHO informuje, że dla zachowania kondycji fizycznej powinniśmy robić dziennie śr. 6 tys. kroków), ale także stymuluje intelektualnie i jest miłym zróżnicowaniem po wielomiesięcznej stagnacji.

Dlaczego akurat gra miejska?
“Dzieje się tak z kilku powodów: po pierwsze gra jest ciekawym sposobem na przekazanie uczestnikom dużej dawki wiedzy; po drugie łączy w sobie różne rodzaje aktywności, a element rywalizacji sprawia, że towarzyszy jej sporo emocji; po trzecie pozwala na lepsze poznanie otaczającej przestrzeni, zwłaszcza mało znanych miejsc czy lokalnych ciekawostek. Dla wielu osób może stać się interesującą formą wspólnego spędzenia wolnego czasu i doskonałą okazją do integracji lokalnej społeczności.” (cytat pochodzi z poradnika nt. tworzenia gier miejskich, wydanego przez Instytut Pileckiego, pt. „Gra miejska krok po kroku” – polecamy Waszej uwadze!)

Gra miejska, i to nie byle jaka! Czyli o idei stworzenia inkluzywnej gry miejskiej

Od początku wiedzieliśmy, że ta gra po prostu MUSI być dostępna – nie chcieliśmy nikogo wykluczać. Naszym celem było więc stworzenie inkluzywnej gry miejskiej upowszechniającej dorobek kultury oraz zwiększającej jej obecność w życiu społecznym – także wśród osób zagrożonych wykluczeniem z powodu niepełnosprawności czy sytuacji ekonomicznej.

Ale jak to zrobić?

Gry miejskie kojarzą się z zadaniami sprawnościowymi (np. pobiegnij gdzieś, przesuń, podnieś), polegającymi na odczytaniu informacji wizualnej (np. znajdź małą skrzyneczkę i odczytaj treść liściku), lub zadaniami związanymi z komunikacją werbalną (spytaj portiera, zdobądź od kogoś informację, przekonaj mnie itd.). Niestety, większość z tych zadań, wyklucza osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu, wzroku czy słuchu. Dlatego stworzenie dostępnej gry miejskiej, to nie jest łatwe zadanie. Ale ostatecznie – poradziliśmy sobie z nim. I teraz, chcemy się naszą wiedzą z Wami podzielić – poniżej, znajdziecie praktyczne wskazówki i porady na temat tego jak stworzyć dostępną grę miejską.

UWAGA! Jeśli to Twoje pierwsze zetknięcie z tematyką przygotowywania gier miejskich, przed przejściem do kolejnej części, przeczytaj artykuł lub poradnik dot. tworzenia gier miejskich – pomoże Ci to w pełniejszym zrozumieniu kolejnej części tekstu.

1. Myśl o dostępności już na etapie projektowania gry.

Nie ma co ukrywać – projektowanie uniwersalne to nie są rurki z kremem. Stworzenie dostępnej gry miejskiej wymaga przemyślenia wielu kwestii, począwszy od scenariusza gry, przez produkcję materiałów towarzyszących rozgrywce, aż po formę jej udostępniania. By nie stracić czujności i przypadkiem nie stworzyć bariery, która później będzie trudna do naprawienia: miej dostępność cały czas z tyłu głowy.

2. Zabezpiecz środki na dostępność!

Wielu z nas już się przekonało, że z pustego i Salomon nie naleje. Dlatego koniecznie, na etapie pisania wniosku, należy zabezpieczyć budżet na narzędzia sprzyjające dostępności. O czym należy pamiętać? W przypadku „Aktora na deskach”, zaplanowaliśmy kilka rodzajów narzędzi dostępnościowych:

• Dla Głuchych przygotowaliśmy materiały audiovideo wraz z tłumaczeniem PJM, zaś dla tych, którzy nie posługują się PJM – napisy do filmów.

• Dla osób niewidomych przygotowaliśmy nagrania audio oraz audiodeskrypcje. Przygotowaliśmy także wersję elektroniczną rozgrywki (dostępną za pomocą programu udźwiękawiającego).

• Dla osób z niepełnosprawnością intelektualną czy osób słabiej posługujących się językiem polskim (np. osoby słabosłyszące, os. przyjezdne/emigranci i in.) powstały materiały w tekście łatwym do czytania – ETR (z j. angielskiego Easy to Read).

• Co niezwykle ważne: wszystkie miejsca, które zawarliśmy na trasie gry są dostępne architektonicznie (pamiętaj, że brak barier poziomych czy pionowych to nie tylko sprawa osób poruszających się na wózkach, ale też rodziców z dziećmi w wózkach, osób poruszających się o kulach, osób starszych, osób z chwilową niepełnosprawnością narządu ruchu, ale też na przykład osób chodzących w butach na wysokich obcasie!)

To w kwestii narzędzi. Pamiętaj jednak, że możesz także zaplanować działania kosztowe, które obejmą np. konsultacje z ekspertami i ekspertkami, przeprowadzenie rozgrywki testowej, organizację grupy osób z konkretnego środowiska itd. A skoro już przy tym jesteśmy…

3. Partycypacja, czyli włączenie

W myśl zasady „nic o nas, bez nas”, bardzo ważnym aspektem dostępnościowym jest włączanie w działania (kreatywne, koncepcyjne lub inne) osób z niepełnosprawnościami. Można je zaangażować do szeregu różnych działań, od merytoryki, po konsultacje w zakresie dostępności właśnie. W naszym przypadku, osoby z niepełnosprawnościami stały się częścią zespołu koncepcyjnego, którego zadaniem było opracowanie gry. Jednak – co ważne – ich specjalistyczna, unikalna wiedza o funkcjonowaniu i potrzebach osób z niepełnosprawnościami, nie była współdzielona z nami nieodpłatnie, na zasadach wolontariatu (co wciąż, niestety często się zdarza) – ich wkład merytoryczny był traktowany dokładnie na takich zasadach jak zatrudnienie pozostałych osób w zespole.

Jak jeszcze możesz włączyć osoby z niepełnosprawnościami w projekt?

• Po pierwsze – korzystaj z kompetencji tych osób: nie patrz na nie przez pryzmat niepełnosprawności! W naszym gronie, mieliśmy historyka i muzealnika uwielbiającego historię XIX wiecznej Polski, kulturoznawcę lubującego się w innowacyjnych formach uczestnictwa w kulturze, ale też filolożkę spędzającą długie wieczory przy konstruowaniu i rozgrywaniu gier RPG.

• zatrudnij osoby z niepełnosprawnościami w roli ekspertów lub konsultantów ds. dostępności – dzięki temu, będziesz mógł konsultować z nimi różne pomysły już na etapie projektowania

• wykorzystaj świetną znajomość środowisk, organizacji pozarządowych czy inicjatyw: możesz zatrudnić osobę z niepełnosprawnością do promocji projektu wśród odbiorców projektu

• nie musisz zatrudniać słyszącego tłumacza/-ki! Do tłumaczenia tekstów czy filmów, możesz zatrudnić także osoby głuche: pamiętaj, że wielu Głuchych pracuje jako lektorzy, którzy tłumaczą teksty na PJM

4. Przyjazna fabuła i zadania

Tak, jak pisaliśmy wcześniej – zazwyczaj zadania w grach miejskich opierają się na wykorzystaniu wzroku, słuchu, mowy lub aktywności fizycznej. Dlatego, w trakcie spotkań zespołu koncepcyjnego, który tworzył grę często powracały pytania dotyczące fabuły i dostępności zadań dla graczy. Czy w fabule powinniśmy rozróżnić poziomy trudności dla różnych grup odbiorców? A może powinniśmy stworzyć kilka tras gry, np. dla osób poruszających się na wózkach i tych, którzy poruszają się pieszo? Czy warto stworzyć zadanie, które wymaga np. wykorzystania wzroku i przygotować do niego wersję alternatywną zadania, która wzroku nie wymaga? Wszyscy jednogłośnie uważaliśmy, że nie to jest naszym celem – chcieliśmy stworzyć grę, która nie będzie nikogo wykluczać, rozróżniać ani stopniować. Zrobiliśmy to także dlatego, że chcieliśmy, by nasza gra była atrakcyjna np. dla różnorodnych grup, np. rodzin w których babcia może słabo widzieć, tata może mieć chwilowo ograniczone możliwości motoryczne, mama może prowadzić wózek dziecięcy, a starszy syn mieć niepełnosprawność intelektualną (Hej! Zwróć uwagę, że to wcale nie jest żadna wyjątkowa sytuacja). Ale to była nasza wizja gry: tak naprawdę nie ma nic złego w stworzeniu dwóch tras czy stworzeniu alternatywnych zadań dla graczy. Ważne, by każdemu dać możliwość uczestnictwa w grze na równych zasadach.

Wskazówka

„Aktor na deskach” jest grą bezobsługową: rodzajem questu, gry dedukcyjnej. Nawiązuje w swojej strukturze to tzw. gier paragrafowych. Polega ona na odczytywaniu opisów i zbieraniu informacji, ich weryfikacji oraz dedukcji. Rolą gracza może w niej być przeprowadzenie śledztwa, odkrycie prawdy, rozwiązanie zagadki czy wyjaśnienie intrygi.

Dlatego w „Aktorze” nie ma zadań wymagających sprawności fizycznej, zmuszających do interakcji czy odnajdywania jakichś treści w przestrzeni miejskiej. Z pewnością może być to więc punkt wyjścia i dobry pomysł dla wszystkich, którzy chcą stworzyć dostępną grę miejską.
Ale! należy być ostrożnym z poziomem skomplikowania fabuły, jeśli chcemy, by do grona mogły dołączyć dzieci, osoby z niepełnosprawnością intelektualną czy zaburzeniami rozwoju – zbytnie pogmatwanie intrygi może wykluczyć te grupy z zabawy.

5. Dostępne materiały do gry

Przy projektowaniu materiałów graficznych musisz pamiętać w szczególności o osobach niewidomych i słabowidzących. Jeśli chcesz, by gra miała wysokie walory artystyczne, zależy Ci na stylizacji podkreślającej atmosferę gry itd., pozwól sobie na to – niech materiały graficzne „będą piękne”. Musisz jednak zadbać o to, by osoby niewidome poznały całą treść grafiki – zarówno tekstową, jak i oprawę graficzną, która decyduje o atmosferze. W tym celu, warto stworzyć wersję tekstową materiałów graficznych zawierającą audiodeskrypcje, czyli opis tego, jak dana grafika wygląda.
W przypadku publikacji plików tekstowych (np. instrukcji, scenariusza gry itd.) zadbaj przede wszystkim o dwie rzeczy: po pierwsze, zadbaj o dostępny format pliku. Po drugie: pamiętaj, by język tekstu nie był zbyt trudny. A skoro o tym mowa…

6. Promocja projektu

– Język w jakim opowiadasz o projekcie

Staraj się mówić o Twoim projekcie prostym językiem. Jeśli zawierasz umowę z firmą/organizacją lub osobą fizyczną, możesz wskazać jej preferowany przez Ciebie sposób komunikacji o projekcie. W przypadku „Aktora na deskach”, wszystkie treści promocyjne, w tym artykuły zostały przygotowane zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego, w szczególności:

• zadbano o używanie prostych słów i zdań (unikanie języka fachowego, hermetycznego),

• w przypadku zdjęć/grafik i innych materiałów wizualnych stosowanie opisy alternatywne, czyli opisanie tego co znajduje się na zdjęciu, wykresie lub grafice itd. w kilku (od 1 do max. 3) zdaniach

• zaprojektowano odpowiednią strukturę dłuższego tekstu, czyli stosowano tytuły, akapity i śródtytuły w tekście ułatwiającym osobom z niepełnosprawnościami poruszanie się po nim (w tym stosowanie jednolitej i jasnej hierarchii nagłówków, np. tytuł artykułu: nagłówek poziom 1, akapit – nagłówek poziom 2, węższy fragment treści – nagłówek poziom 3).

– Zadbaj o to, by informacja dotarła do zainteresowanych

Jeśli chcesz, by informacja o Twojej grze dotarła bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami, możesz skorzystać z kilku możliwości.

– grupy dyskusyjne

W internecie możesz znaleźć wiele grup Facebookowych / grup dyskusyjnych, stworzonych przez i/lub dla osób z niepełnosprawnościami (np. Niewidomi i Niedowidzący – Bądźmy razem!), gdzie bezpośrednio można dotrzeć do potencjalnych odbiorców wydarzeń kulturalnych

– newslettery i media społecznościowe organizacji pozarządowych, np. Fundacji Kultury bez Barier, Fundacji Katarynka czy portal Udostępnij się! Fundacji Siódmy Zmysł, Polski Związek Niewidomych, Polski Związek Głuchych, Fundacja Szansa dla Niewidomych i in.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Narodowego Centrum Kultury Kultura – Interwencje 202