Wytyczne dostępności 2018

Dlaczego nasz dokument nazwaliśmy Wytycznymi?

Wytyczne wskazują kierunek, w którym powinniśmy podążać. Ich spełnienie to początek procesu otwierania się instytucji kultury na potrzeby osób z niepełnosprawnościami, osób starszych czy matek z dziećmi.

Otwierania się – czyli myślenia o tym, kto jest lub może być odbiorcą naszych działań.

Otwierania się – czyli planowania działania instytucji kultury tak, aby włączać w nie jak najszersze grono odbiorców i nie wykluczać żadnej z grup społecznych.

Jak czytać Wytyczne dostępności 2018?

Wytyczne składają się z czterech zasad oraz dwóch rekomendacji.

  • Zasady ogólne
  • Zasady szczegółowe dotyczące dostępności dla osób z niepełnosprawnością wzroku
  • Zasady szczegółowe dotyczące dostępności dla osób z niepełnosprawnością słuchu
  • Zasady szczegółowe dotyczące dostępności dla osób z niepełnosprawnością ruchu


Zastosowanie się do tych czterech zasad jest niezbędne, by instytucja kultury otrzymała świadectwo dostępności w 2018 roku, a także utrzymała świadectwo, które przyznano jej w 2017.

Jeżeli instytucja zgłasza się do oceny w zakresie konkretnej dostępności (wzroku, słuchu, ruchu), musi spełnić zasady ogólne oraz zasady szczegółowe dotyczące dostępności dla osób z daną niepełnosprawnością.

Każda z zasad zawiera listę kryteriów, które będą weryfikowane w trakcie oceny i spotkania z ekspertami. Zasadom towarzyszą praktyczne rady i wyjaśnienia. W przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości prosimy o kontakt telefoniczny lub SMS-owy pod nr. tel. 535 290 144 lub mailowy: [email protected].

W kolejnych etapach projektu będziemy pracować nad zwiększeniem dostępności instytucji dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Na ten moment przedstawiamy rekomendacje i użyteczne wskazówki w tym zakresie.

Wytyczne 2019 to pomysły na dalsze zmiany. Wymagają one długoterminowych planów, dlatego chcemy określić je już dziś, aby instytucje znalazły czas i środki na ich późniejsze spełnienie.

Pobierz PDF z wytycznymi

Oświadczenie o dostępności

Po co nam oświadczenie o dostępności?

Oświadczenie o dostępności jest szczególnie ważne dla osób z niepełnosprawnościami, które planują odwiedzić instytucję. Pozwala ono na spokojne i odpowiednio wczesne zaplanowanie wizyty bez wychodzenia z domu. Dlatego tak istotne jest umieszczenie oświadczenia na stronie internetowej. Osoba z niepełnosprawnością może poznać dostępną ofertę, możliwości kontaktu, otoczenie budynku czy rozkład pomieszczeń.

Oświadczenie informuje również, na jakim etapie procesu wdrażania dostępności znajduje się instytucja; na co może liczyć osoba odwiedzająca i w których miejscach może jeszcze napotkać bariery.

Wszystkie te elementy zapewniają komfort i poczucie bezpieczeństwa. Motywują do wizyty w instytucji.

Przygotowanie i publikacja oświadczenia jest świadectwem tego, że odpowiedzialnie podchodzimy do pracy i jesteśmy otwarci na wizytę każdego odbiorcy. To podstawowa dobra praktyka, podnosząca jakość obsługi klienta w instytucjach kultury.

Warunki techniczne:

  1. Oświadczenie o dostępności jest opublikowane na stronie internetowej instytucji i jest dostępne z poziomu menu głównego (umieszczonego poziomo lub pionowo).
  2. Jest oznaczone słowem lub grafiką (piktogramem).

Słowo lub wyrażenie powinno być jednoznaczne, np. dostępność, muzeum bez barier. Powinno spełniać założenia Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami (Dz.U. 2012, poz. 1169). Nie może wskazywać bezpośrednio na niepełnosprawność. Używając wyrażenia „osoba z niepełnosprawnością” – dokonujemy rozdzielenia osoby od niepełnosprawności, która przestaje być cechą wewnętrzną tej osoby. Dlatego złą praktyką jest sformułowanie: „dla niepełnosprawnych”, „niepełnosprawni”. Nawet wyrażenie „osoba niepełnosprawna”, choć często publicznie używane, nie jest zgodne z zasadami Konwencji.

Grafika: może to być znak osoby poruszającej się na wózku – jest to do tej pory zwyczajowe oznaczenie niepełnosprawności, zgodne ze standardami ISO. Jeśli jest to inny obrazek, musi być zrozumiały dla odbiorców. Do grafiki przypisany jest zrozumiały tekst alternatywny, np. „Oświadczenie o dostępności” lub „Informacje o dostępności”.

Tekst alternatywny (alter text) – czyli opis elementu strony internetowej widziany przez czytniki dla osób z niepełnosprawnością wzroku – wskazuje na „Oświadczenie o dostępności dla osób z niepełnosprawnościami”. Aby edytować tekst alternatywny, należy porozumieć się z informatykiem lub osobą tworzącą stronę internetową.

Przykład tekstu alternatywnego, który pojawia się po najechaniu kursorem na zdjęcie lub grafikę:

  1. Zakładka z oświadczeniem o dostępności jest zgodna ze standardem dostępności stron internetowych WCAG 2.0, poziom AA

Dostępny – zgodny z WCAG 2.0 serwis internetowy to taka strona WWW, z której może skorzystać każdy użytkownik, bez względu na swoją sprawność, wiek, używany sprzęt czy oprogramowanie. Wszystkie te cechy powinny być brane pod uwagę od samego początku zamawiania czy projektowania serwisu.

Najważniejsze zasady WCAG1, na które koniecznie trzeba zwrócić uwagę, to:

  • Musi być możliwa do odczytania przez program dla osoby z niepełnosprawnością wzroku. Aby to osiągnąć, strona nie może być oparta na tabeli jako elemencie konstrukcyjnym strony. Informacje dla osób z niepełnosprawnościami powinny być możliwe do odnalezienia i odczytania za pomocą wyłącznie klawiatury. Wyjątkiem są elementy, które zwyczajowo nie mogą być wykonane klawiaturą (np. rysunek odręczny).
  • Strona powinna być dostępna w przeglądarkach i urządzeniach z wyłączoną obsługą CSS.
  • Stronę powinno dać się znacząco (co najmniej o 200%) powiększyć narzędziami przeglądarki. Najlepiej (ale niekoniecznie), jeśli wówczas strona cały czas mieści się poziomo w oknie przeglądarki i nie pokazuje się poziomy pasek przewijania ekranu. Powiększona strona nie może „gubić” treści.
  • Wszystkie elementy aktywne, takie jak odnośniki, banery czy pola formularza, powinny mieć wyraźny wizualny focus (zwykle w postaci ramki widocznej w trakcie nawigacji po stronie klawiszem TAB). Zaleca się wzmocnienie domyślnego zaznaczenia (focus) tak, aby był dobrze widoczny także dla osób niedowidzących.
  • Kontrast kolorystyczny wszystkich elementów przekazujących treść (tekstów, linków, banerów) lub funkcjonalnych musi mieć stosunek jasności tekstu do tła co najmniej 4,5 do 1, a najlepiej, jeśli nie jest mniejszy niż 7 do 1.
  • Wszystkie pliki multimedialne i flash powinny być dostępne lub udostępnione w postaci alternatywnej – posiadać opis tekstowy oraz audiodeskrypcję.
  • Wszystkie tytuły (title) stron i podstron muszą być unikalne i informować o treści podstrony, na jakiej znajduje się użytkownik. Układ treści w tytule powinien być zbudowany wg schematu: [Tytuł podstrony] – [Nazwa Instytucji]. Należy unikać dublowania nagłówków czy etykiet.
  • Wszystkie odnośniki na stronie powinny być unikalne i zrozumiałe, także poza kontekstem dźwiękowym czy wzrokowym. Nie należy używać linków w postaci: „»”, „więcej”, „kliknij tutaj” lub sygnalizować zmianę tylko sygnałem dźwiękowym. Odnośniki nie mogą otwierać się w nowym oknie lub zakładce przeglądarki bez ostrzeżenia.
  • Wszystkie podstrony powinny być oparte na nagłówkach. Nagłówki (h1-h6) są podstawowym sposobem porządkowania treści na stronie. Nagłówek h1 powinien być tytułem tekstu głównego na stronie.
  • Główny język strony powinien być określony za pomocą atrybutu lang (lub xml:lang) w znaczniku HTML – ułatwia to programom czytającym dostosować wymowę i składnię do wybranego języka strony.
  • Unikamy elementów animowanych, poruszających się tekstów, ponieważ rozpraszają one wszystkich użytkowników, nie tylko tych z niepełnosprawnościami. Niektóre szczególnie agresywne i szybko animowane grafiki mogą stanowić zagrożenie dla osób cierpiących na padaczkę fotogenną.

Dostępność zakładki najlepiej przedyskutować z informatykiem lub firmą zajmującą się stroną internetową instytucji kultury.

  1. Tekst oświadczenia o dostępności jest napisany językiem prostym; jeśli pojawiają się zwroty techniczne czy żargonowe – muszą zostać wyjaśnione.

Dobrym narzędziem jest strona internetowa jasnopis.pl. Sprawdza ona poziom trudności tekstu. Ogólnie przyjęte jest, iż tekst jest łatwy dla odbiorcy, gdy nie przekracza 10 punktów w skali FOG (tzw. skali mglistości języka).

  1. Do tekstu dołączone są: plik audio z nagranym oświadczeniem (np. w formacie MP3) oraz plik wideo z napisami i tłumaczeniem na Polski Język Migowy (PJM).

Warto pamiętać, że nie publikujemy tekstu oświadczenia, który ma być pobrany w jakimkolwiek formacie – szczególnie jako pliki JPG czy PDF. Wprawdzie pliki PDF mogą być czytane przez różne programy, jednak wymaga to ich celowego otwarcia. Zwyczajowo pliki PDF są nieczytelne dla czytników, których używają osoby z niepełnosprawnościami.

Treść oświadczenia:

Na treść oświadczenia składają się następujące informacje, w podanej kolejności:

  1. Deklaracja, w jakich obszarach instytucja stara się być dostępna.
  2. Dane kontaktowe do koordynatorki lub koordynatora dostępności – w tym numer telefonu i e-mail. Trzeba zaznaczyć, że istnieje możliwość wysłania wiadomości SMS – np. w ten sposób: tel./SMS: 123 456 789.
  3. Opis otoczenia instytucji z uwzględnieniem barier, które mogą napotkać osoby z niepełnosprawnością wzroku, słuchu lub ruchu. Opis zawiera informacje, czy wokół instytucji jest bezpieczne przejście dla pieszych, czy można poruszać się na wózku, czy są miejsca, w których są obniżone krawężniki.
  4. Wyjaśnienie, jak dostać się do instytucji – czy jest parking przeznaczony dla osób z niepełnosprawnościami. Jeśli nie, to gdzie najbliżej można zaparkować (należy podać dane kontaktowe do administratora miejsca). Powinny znaleźć się też inne informacje: czy można podjechać i zatrzymać się przed instytucją, by wysadzić odwiedzające osoby; czy można dotrzeć do instytucji komunikacją publiczną – jak, gdzie jest przystanek etc.; czy instytucja zapewnia asystenta, który spotka się z osobą z niepełnosprawnością już na przystanku i pomoże dotrzeć do instytucji.
  5. Opis wejścia do budynku oraz bezpośredniego otoczenia wokół: gdzie są kasa, szatnia, toaleta.
  6. Opis udostępnień w instytucji (możliwość dotykania eksponatów; asystent; PJM; warsztaty etc).
  7. Przedstawienie zakresu cen.

Dobre praktyki w przygotowaniu oświadczenia o dostępności

  • Oświadczenie powinno być zrozumiałe i czytelne. Jeśli jest ono zbyt długie, trzeba zastosować w zakładce rozwijalne menu (przykład 1) lub na pierwszej stronie zastosować spis linków do omawianych obszarów (przykład 2).
  • Jeśli instytucja stanowi zbiór kilku budynków, obiektów – trzeba opisać osobno każdy obiekt i wstawić linki w menu bocznym lub na pierwszej stronie (porównaj przykłady poniżej). Dłuższy, jednolity tekst sprawia dużą trudność dla osób używających czytników stron.
  • Ważną sprawą jest język oświadczenia. Należy używać sformułowania „osoby z niepełnosprawnościami”; język ma być niedyskryminujący. Tekst oświadczenia warto skonsultować z lokalnym środowiskiem osób z niepełnosprawnościami.

Przykłady

  1. Cricoteka:

W menu głównym jest hasło „Dostępność”. Rozwija się ono w kilka podstron, w których ułożona jest cała treść oświadczenia o dostępności.

  1. Zamek Królewski w Warszawie:

Tutaj zastosowano nazwę „Zamek bez barier” dla zakładki o dostępności.

Wprawdzie zastosowany jest tu inny układ informacji, jednak ważne jest to, że cała treść uporządkowana jest w linkach na pierwszej stronie. Podobnie można rozwiązać problem instytucji kultury, w której jest wiele oddziałów lub obiektów opisywanych osobno.

1 Źródło: Fundacja Integracja, www.niepelnosprawni.pl.

Konieczne jest zaangażowanie osoby, która będzie potrafiła spiąć razem wiele wątków, zaplanować i wdrażać proces służący otwartości. Powinna być to osoba wrażliwa na potrzeby odwiedzającej instytucję widowni i potrafiąca przekuwać wnioski z oceny w działania.

Dostępność ma tutaj wymiar zarządczy i organizacyjny. Nie można pozostawić tematu dostępności bez wsparcia osobowego. Nie można też potraktować go doraźnie, jako reakcję na wizytę osoby z niepełnosprawnością. Ma to być element stały, wkraczający w strategiczne myślenie instytucji. Dlatego koordynator dostępności powinien mieć wsparcie zarządu oraz możliwość planowania i dyskutowania koniecznych zmian.

Kryteria oceny

  1. W instytucji jest wyznaczona jedna lub dwie osoby, które w zakresie swoich obowiązków pełnią funkcje koordynatora dostępności (dla obiektu lub oddziału).

Jaka jest rola koordynatora dostępności w instytucji kultury?

  • Koordynator dostępności jest odpowiedzialny za przygotowanie zasad i procedur instytucji kultury dotyczących osób z niepełnosprawnościami. Ma świadomość planów instytucji i potrafi wpływać na nie, wprowadzając elementy myślenia o ich dostępności.
  • Koordynator dostępności jest pierwszym punktem kontaktu dla osób z niepełnosprawnościami; udziela niezbędnych informacji dotyczących dostępności instytucji. Dotyczy to informowania o dostępnej ofercie, racjonalnych usprawnieniach na poziomie architektonicznym czy organizacyjnym.
  • Wdraża nowych pracowników w temat dostępności oraz inicjuje niezbędne szkolenia z zakresu obsługi klienta z niepełnosprawnością.
  • Współpracuje z innymi działami, w tym edukatorami czy kuratorami wystaw, wprowadzając w te dziedziny element dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Współtworzy materiały edukacyjne i wystawiennicze.
  • Współpracuje z lokalnymi organizacjami i środowiskiem osób z niepełnosprawnościami; dzieli się doświadczeniami z innymi instytucjami kultury w regionie.

Wyznaczanie koordynatora dostępności w instytucjach kultury jest zjawiskiem dość nowym. Zaledwie tylko kilka instytucji zdecydowało się na taki krok. Poza Małopolską są to np. Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki czy Galeria Labirynt w Lublinie. W założeniu każda z instytucji kultury Województwa Małopolskiego ma wyznaczyć koordynatora lub koordynatorkę dostępności, zaangażowanych na stałe w proces zmiany.

Toaleta dostępna jest kluczowym elementem infrastruktury, który zapewnia osobie odwiedzającej naszą instytucję poczucie komfortu i bezpieczeństwa. Bardzo dobrze jest, gdy z toalety można skorzystać samodzielnie.

Kryteria oceny:

  1. Informacje o toalecie dostępnej są w oświadczeniu o dostępności.
  2. Łatwo trafić do toalety dostępnej dzięki oznaczeniom w kluczowych miejscach budynku.
  3. Toaleta dostępna nie jest zamknięta na klucz.
  4. Z toalety mogą samodzielnie korzystać osoby z niepełnosprawnością wzroku, słuchu i ruchu. Jest tam wystarczająca przestrzeń, by mogła manewrować i skorzystać z niej osoba poruszająca się na wózku (por. wymagania w punkcie: „Jak przygotować toaletę dostępną” poniżej).
  5. Jeśli otoczenie jest jednolite, wszystkie ważne elementy w toalecie są oznaczone kontrastowo: kran, mydło, ręczniki, kosz, włączniki świateł, gniazdko elektryczne.

Jak przygotować toaletę dostępną?

  1. Należy oznaczyć kontrastowymi znakami drogę do toalety.
  2. Już w oświadczeniu o dostępności podaje się informację o tym, gdzie jest toaleta dostępna.
  3. Przestrzeń w toalecie podlega rygorom Prawa budowlanego. W procesie oceny liczy się praktyczna możliwość skorzystania z toalety.
  4. Zamontowane są poręcze lub uchwyty po obu stronach toalety i umywalki.
  5. Zamontowany jest alarm przyzywowy (alarm, który w razie potrzeby wzywa pomoc do toalety dostępnej: można go wyłączyć tylko poprzez faktyczne zjawienie się na miejscu, musi wywoływać alarm w miejscu, gdzie stale ktoś przebywa, np. w sekretariacie lub portierni).
  6. Zamontowany jest alarm pożarowy wizualny (sygnał świetlny) na wysokości wzroku.
  7. Kosz na śmieci musi być otwarty. Nie stosuje się kosza na śmieci ze stopką lub przykrywką.
  8. Spłuczkę w toalecie oraz alarm przyzywowy można uruchomić, korzystając tylko z zaciśniętej dłoni. Alarmy przyzywowe często mają kształt trójkąta lub haka, który łatwo pociągnąć całą ręką.

Trzeba umożliwić wszystkim samodzielne korzystanie z toalety dostępnej. Istnieją przepisy określające właściwe jej wymiary. Coraz powszechniejsza staje się też dobra praktyka, dzięki której można znaleźć wiele inspiracji do przygotowania toalety dostępnej. Dużo materiałów można znaleźć na stronie www.niepelnosprawni.pl, w dziale „Architektura”.

Bardzo przydatna jest także publikacja Włącznik. Projektowanie bez barier, którego wydawcą jest Fundacja Integracja, a autorem Kamil Kowalski.

W dostosowaniu przestrzeni do potrzeb osób z niepełnosprawnościami używa się terminu „planowanie uniwersalne”. To takie myślenie o organizacji przestrzeni w instytucji kultury, w której każdy może poczuć się i poruszać swobodnie.

Kryteria oceny:

  1. W przestrzeni wystawowej znajdują się krzesła lub ławki służące do odpoczynku. Najlepiej, by miały oparcie i podłokietniki.
  2. Jeśli nie jest możliwe dostosowanie przestrzeni, we współpracy z koordynatorem powinno się przygotować tzw. racjonalne usprawnienie – czyli pomoc asystenta.
  3. Jeśli instytucja posiada miejsce parkingowe – powinno być prawidłowo oznaczone poziomo i pionowo (por. przykład w dalszej części). Jeśli instytucja nie posiada miejsca parkingowego, w oświadczeniu o dostępności informuje o najbliższym możliwym miejscu parkingowym (podaje numer telefonu do administratora, informuje też o tym, czy można podjechać pod drzwi instytucji i wysadzić i odebrać pasażera).
  4. Koordynator dostępności bierze udział w planowaniu wydarzeń w instytucji kultury.
  5. Promocja wydarzeń informuje o dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.

Jak organizować przestrzeń w instytucji kultury?

Podstawą udostępnienia instytucji kultury jest człowiek. Nawet tam, gdzie nie można bezpośrednio dostosować przestrzeni do standardów planowania uniwersalnego, należy starać się znaleźć rozwiązanie. Tego typu racjonalne dostosowanie trzeba skonsultować z lokalnym środowiskiem osób z niepełnosprawnościami, zaprosić stowarzyszenia, fundacje, osoby indywidualne, aby przetestowały i wypowiedziały się na temat zastosowanych rozwiązań. Wyniki takiego testu będzie można opisać na stronie internetowej i pokazać ekspertom związanym z projektem w trakcie procesu oceny dostępności instytucji.

Podczas planowania wydarzeń kulturalnych trzeba pamiętać, że muszą być one bezpieczne dla wszystkich. Należy przemyśleć każdy element wystający ze ściany, wiszący nad ścieżką poruszania się i określić, czy nie jest on przeszkodą w samodzielnym poruszaniu się osoby z niepełnosprawnością. Jeśli tak, to powinien być zniwelowany lub odpowiednio zapowiedziany i opisany, np. w programie wydarzenia, stronie internetowej promującej wystawę etc.

Jak właściwie oznaczyć miejsce parkingowe?

Z Rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dn. 14.11.2017 (Dz.U. 2017, poz. 2285):

§ 20. Stanowiska postojowe dla samochodów osobowych, z których korzystają wyłącznie osoby niepełnosprawne, mogą być zbliżone bez żadnych ograniczeń do okien innych budynków. Miejsca te wymagają odpowiedniego oznakowania.

Dla właściwego oznaczenia miejsca parkingowego stosuje się oznaczenia pionowe oraz poziome. Muszą być one stosowane jednocześnie.

Oznaczenie pionowe – to znak D-18 (także D-18a lub D-18b), pod którym umieszcza się tabliczkę T-29.

Oznaczenie poziome: miejsce można oznaczyć na kilka sposobów, wykorzystując znaki poziome: P-18 razem z P-24 lub P-20 razem z P-24, ale dla każdego z nich podłoże ma być barwy niebieskiej (wynika to z Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dn. 3 lipca 2015 r. – Dz.U. 2015, poz. 1314).

UWAGA: oznaczenia te stosujemy obowiązkowo dla dróg publicznych. Na pozostałych drogach dopuszczalne jest inne czytelne oznaczenie, zgodne z wizualizacją budynku. Nie ma też wtedy obowiązku stosowania niebieskiego koloru, choć zaleca się ten sposób wyróżnienia miejsca postojowego.

Wymiary – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dn. 14.11.2017 wynoszą:

§ 21.1. Stanowiska postojowe dla samochodów powinny mieć wymiary wynoszące co najmniej: (…)

2) szerokość 3,6 m i długość 5 m – w przypadku samochodów osobowych użytkowanych przez osoby niepełnosprawne [parkowanie prostopadłe i ukośne];

§ 21.2. W przypadku usytuowania wzdłuż jezdni stanowiska postojowe dla samochodów powinny mieć wymiary wynoszące co najmniej: (…)

2) szerokość 3,6 m i długość 6 m – w przypadku samochodów osobowych użytkowanych przez osoby niepełnosprawne [parkowanie równoległe do chodnika czy krawędzi drogi].

Wyjątkowo można zmniejszyć szerokość do 2,3 m, ale tylko w sytuacji, w której obie strony pojazdu mają dostęp do chodnika lub przestrzeni, w której poruszają się piesi, a żaden z podróżujących samochodem nie wysiada bezpośrednio na jezdnię.

Przykład (parkowanie prostopadłe):

Fot. Tomasz Włodarski

Polityka cenowa to narzędzie udostępniania naszej oferty różnym grupom społecznym. Przemyślany zakres cen może być narzędziem promocji instytucji kultury.

Kryteria oceny:

  1. Istnieje opracowany zakres cen dla osób z niepełnosprawnościami.
  2. Jest on w sposób dostępny umieszczony na stronie internetowej (w oświadczeniu o dostępności) i przy kasie biletowej.
  3. Użyty język jest prosty i zrozumiały.

Jak przygotować zakres cen?

Należy zastosować dwie zasady:

  1. Dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, posiadających legitymację osoby z niepełnosprawnością, podstawą jest przygotowanie i promowanie oferty z obniżoną ceną.
  2. Dla wszystkich osób z niepełnosprawnością – dostęp do tych samych usług powinien kosztować tyle samo (ang. equal service for equal pay). W praktyce oznacza to, że jeśli osobie z niepełnosprawnością towarzyszy asystent – nie powinien on płacić za wstęp (lub koszt powinien być minimalny, jeśli niemożliwe jest wejście bezpłatne). Koszt takiej wizyty powinien być porównywalny z kosztem dla osoby bez niepełnosprawności. Asystent traktowany jest jako „narzędzie”, które umożliwia osobie z niepełnosprawnością skorzystanie z oferty naszych instytucji.

Bardzo ważny jest język, jakim posługuje się instytucja. Język jest wyrazem świadomości i wrażliwości. Definiuje stosunek do osób z niepełnosprawnościami, okazuje szacunek i zrozumienie.

Kryteria oceny:

  1. Oceniane będą cennik, strony internetowe, ulotki, programy, oznaczenia budynków czy obsługa klienta.
  2. Osoby w kasie i punkcie informacyjnym zwracają uwagę na stosowanie języka antydyskryminacyjnego – weryfikacja poprzez rozmowę.

Jak mówić o niepełnosprawności?

  • Sytuacja rozmowy z osobą z niepełnosprawnościami nie powinna być sytuacją nadzwyczajną. Z reguły osoba z niepełnosprawnościami jest w stanie zrozumieć, nawet gdy trudno coś wyjaśnić lub przekazać. Należy jednak pamiętać, że rozmowa odbywa się z kimś, kto chce być traktowany uczciwie i poważnie.
    Dlatego należy zawsze zwraca
  • się bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnościami, nie do asystenta czy tłumacza języka migowego.
  • Nie należy skupiać się na niepełnosprawności. Należy prosto pytać o potrzeby danej osoby. Rozmowa o potrzebach i udogodnieniach w instytucji pozwoli wspólnie podjąć decyzję o kształcie wizyty.
  • Warto zachować dystans do uwag osoby z niepełnosprawnością, dotyczących poziomu dostosowania instytucji czy oferty programowej. Warto zbierać takie spostrzeżenia, by po dokonaniu analizy w sposób świadomy zmieniać własne otoczenie.
  • Nie należy używać określeń takich jak „upośledzony”, „kaleka”, „ślepy”, „inwalida”, „nienormalny” (także w opozycji do „normalny”) czy „sprawny inaczej”. Słowa te wskazują na związanie osoby z jej niepełnosprawnością.
  • Należy unikać zwrotu „osoba niepełnosprawna” – mimo że jest to zwrot często używany w przestrzeni publicznej.
  • Zamiast „przykuty do wózka inwalidzkiego” należy mówić „osoba korzystająca z wózka”. Wózek umożliwia osobie niepełnosprawnej poruszanie się i pełne uczestnictwo w życiu społecznym, jest więc elementem „wyzwalającym”, a nie „zniewalającym”.
  • Nie należy używać języka nacechowanego współczuciem lub litością, korzysta
  • z fraz takich jak: „cierpiący”, „chory”, „niedołężny”, „nieszczęście”, „dotknięty przez los”. Osoby z niepełnosprawnościami nie oczekują od nas litości, lecz równego traktowania.
  • Nie można obawiać się stosowania zwyczajowych określeń – np. mówić „do widzenia” do osoby niewidomej czy „podejdźmy do kasy” do osoby poruszającej się na wózku.

Jak pytać o potrzeby osób z niepełnosprawnościami?

Krótki instruktaż, jak pytać o potrzeby osób z niepełnosprawnościami, jest bardzo przydatny w instytucji, która otwiera się na osoby z dysfunkcjami. W jego posiadaniu powinni być koordynator dostępności oraz pracownicy kasy, recepcji i portierni, aby podczas kontaktu telefonicznego lub mailowego zagwarantować jak najlepszą jakość obsługi.

Można posłużyć się zwrotami podobnymi do tych poniżej.

Strona internetowa lub wiadomość e-mail:

Jeśli chcieliby Państwo uzyskać dodatkowe informacje bądź zgłosić potrzeby dla osób poruszających się na wózkach, osób z niepełnosprawnością wzroku, osób niedosłyszących lub niesłyszących, prosimy o podanie: daty zwiedzania lub warsztatów, liczby osób, rodzaju niepełnosprawności, które mają uczestnicy i uczestniczki (jeśli dotyczy), w tym zwłaszcza występujących trudności związanych z komunikacją oraz wykorzystywanych alternatywnych i wspomagających sposobach komunikacji.

Informacje te pomogą nam zaproponować scenariusz wydarzenia oraz przygotować materiały edukacyjne. [inspiracja: strona internetowa Galerii Labirynt, Lublin]

W trakcie rozmowy telefonicznej:

Jakie ma Pani/Pan potrzeby, by w pełni korzystać z naszej oferty?

lub

Czy są w Państwa grupie osoby, które potrzebują informacji o dostępności naszej instytucji dla osób z niepełnosprawnościami?

Przy kasie: jak wyżej.

Szkolenia dotyczące obsługi klienta z niepełnosprawnością są stałym elementem procesu szkoleniowego wewnątrz instytucji.

Kryteria oceny

  1. Każdy pracownik pierwszego kontaktu brał udział w szkoleniu z dobrych obyczajów z obsługi klienta z niepełnosprawnością.
  2. Szkolenia przypominające odbywają się min. raz na dwa lata. Od 2019 roku będzie to można wykazać np. w planie finansowym.

Jak zorganizować szkolenia?

  • Najlepiej nawiązać porozumienie z lokalną organizacją pozarządową, która zajmuje się tematem osób z niepełnosprawnościami.
  • Można też znaleźć małopolskie i ogólnopolskie organizacje zajmujące się tym tematem – kontakty dostępne są na stronie www.kulturawrazliwa.pl.
  • W przypadku mniejszych instytucji kultury warto współpracować z większymi ośrodkami w regionie.

Otwartość instytucji kultury będzie mierzona zaangażowaniem we współpracę z lokalnym środowiskiem osób z niepełnosprawnościami.

Kryteria oceny:

  1. Nawiązanie współpracy z lokalnym środowiskiem: stowarzyszeniem, fundacją lub osobami indywidualnymi, które pomogą instytucji kultury zrozumieć tę część widowni.
  2. Należy przygotować opis dotychczasowej współpracy: jakie działania zostały podjęte, opisać sukcesy, porażki, podać ich przyczyny; ocenić, ile osób skorzystało z naszej oferty (format przesłany do Koordynatorów dostępności wraz z Wytycznymi; dostępny także na żądanie pod adresem [email protected]).
  3. Jeśli będzie to możliwe – odbycie spotkania z przedstawicielami środowiska podczas oceny.

Jak nawiązać współpracę ze środowiskiem?

  • Warto po prostu poszukać organizacji pozarządowych lub sektorowych np. Polski Związek Głuchych lub Polski Związek Niewidomych. Często skontaktowanie się z urzędem gminy, starostwem powiatowym, ośrodkiem pomocy społecznej pomoże znaleźć odpowiednie kontakty.
  • Wysiłki wkładane w otwartość na potrzeby osób z niepełnosprawnościami będą miały ostatecznie sens, jeśli uda nam się zaprosić osoby z niepełnosprawnościami do korzystania z naszej oferty.
  • Dodatkową korzyścią jest możliwość konsultowania z bezpośrednimi odbiorcami każdej zmiany lub planów programowych w instytucji kultury. Zmniejsza to ryzyko, że działania instytucji kultury będą nieskuteczne w promocji dla tej część widowni.

Kryteria oceny:

  1. Dostępny format zakładki z oświadczeniem o dostępności: czytanie w kontraście, z powiększeniem liter; krój czcionki bezszeryfowy (np. Arial lub Tahoma), zwiększone interlinie w tekście o 25% i 50% pomiędzy akapitami; justowanie do lewej.
  2. W oświadczeniu należy uwzględnić informację o możliwości wprowadzania psa przewodnika do instytucji (warto pamiętać, że pies przewodnik do instytucji wchodzi zawsze, bez względu na jej profil czy charakter wydarzenia).
  3. Oznaczenie kierunku biegu schodów kontrastem.
  4. Oznaczenie kontrastem kluczowych przestrzeni oszklonych.
  5. Widoczne oznaczenia kluczowych miejsc: toalety, recepcji, kasy, wejścia.
  6. Widoczny cennik.
  7. Winda posiada dźwiękowe informacje lub oznaczenia w alfabecie brajlowskim (zależnie od możliwości technicznych urządzenia).
  8. Przygotowanie oferty i zastosowanie wymienionych poniżej technologii (por. Oferta/technologie dostępne dla osób z niepełnosprawnością wzroku).

Jak wypełnić kryteria oceny?

Dostępne oświadczenie o dostępności

Należy spełnić wytyczne z punktu Zasady ogólne. Trzeba jednak zwrócić uwagę na funkcję zakładki z oświadczeniem o dostępności, które umożliwiają odczytywanie ich w kontraście, z powiększeniem liter. Krój czcionki bezszeryfowy (np. Arial lub Tahoma), zwiększone interlinie w tekście o 25% i 50% pomiędzy akapitami; justowanie do lewej1.

Oświadczenie o dostępności przygotowane jest także w formacie audio: pliki nie dłuższe niż 5 minut; tytuł odnoszący się do treści; jeśli nagrania są dłuższe – należy je podzielić na rozdziały.

Kontrastowe oznaczenia kluczowych miejsc

Aby osoba niedowidząca mogła swobodnie poruszać się w przestrzeni instytucji, należy w sposób kontrastowy oznaczyć:

  • schody (przynajmniej pierwszy i ostatni stopień: góra – poziom, oraz tzw. lico – pionowy lub prostopadły fragment stopnia). W przypadku, gdy nie jest możliwe oznaczenie kierunku biegu schodów taśmą kontrastującą, ponieważ na schodach znajduje się dywan, należy oznaczyć poręcze po prawej stronie tabliczkami z tekstem wypukłym/wklęsłym i braille’em (por. zdjęcie poniżej). Informację o tym trzeba koniecznie umieścić w oświadczeniu o dostępności;
  • przeszkody ze szkła – oznaczenia drzwi czy innych szklanych przeszkód mogą mieć różny charakter czy kształt. Muszą być jednak kontrastowe i umieszczone na wysokości oczu: pomiędzy 80 a 140 cm;
  • przestrzeń toalety dostępnej, ponieważ jest to jedyne miejsce, w którym osoba z niepełnosprawnością wzroku będzie przebywała bez przewodnika (w sposób kontrastowy powinny być wyróżnione klamki, pojemniki na mydło czy ręczniki), a także kosze na śmieci (grafiki dostępne są pod adresem e-mailowym [email protected] lub tel./SMS: 533 310 438);
  • oznaczenia wskazujące na takie miejsca jak toalety, kasy, recepcje, wejście powinny mierzyć min. 17 cm, co zapewnia im widoczność z odległości ok. 10 m.

Wskazówki przygotowania oznaczeń znajdziemy także w publikacji Włącznik. Projektowanie bez barier (jw.)

Przykład tabliczki z braille’em na poręczy schodów:

Fot. Tomasz Włodarski

Widoczny cennik


Widoczny cennik to duże ułatwienie dla wszystkich, nie tylko dla osób niedowidzących. Aby cennik był czytelny z odległości 1 m, należy zastosować: wysokość liter lub cyfr min. 18 mm, interlinia zwiększona o min. 25%, kontrast – min. 3:1, optymalnie: 4,5:1, justowanie do lewej.
Alternatywnym rozwiązaniem są materiały drukowane, które można pokazać bezpośrednio osobie zainteresowanej. Wydrukowany cennik powinien mieć poniższe parametry: jednoelementowy krój pisma (np. Arial, Tahoma, Verdana, Helvetica), min. 18 punktów, interlinia zwiększona o 25% w tekście i 50% pomiędzy akapitami, justowanie do lewej, zachowany kontrast
2.

Oferta/technologie dostępne dla osób z niepełnosprawnością wzroku

Instytucja powinna mieć stale w ofercie następujące możliwości:

  • dotykanie replik lub oryginałów dzieł (mogą to być zeskalowane kopie dzieł rzeźb lub profesjonalne tyflografiki. Można jednak też wykorzystać samodzielne wykonane tyflografiki, jeśli instytucja posiada tego typu kompetencje);
  • zajęcia edukacyjne dla osób z niepełnosprawnością wzroku

oraz przynajmniej częściowo (tzn. pojawia się w ofercie tymczasowej lub obejmuje część ekspozycji)

  • audiodeskrypcję obiektów wystawy stałej lub czasowej, spektakli, filmów itp.;
  • audioprzewodniki, ścieżkę sensoryczną, beacony lub inną alternatywną technologię umożliwiającą prowadzenie osoby z niepełnosprawnością wzroku po obiekcie lub wystawie;
  • audiobooki.

1 Źródło: Osoby niewidome i słabowidzące w przestrzeni publicznej, wyd. Polski Związek Niewidomych, Warszawa 2009.

2 Źródło: Osoby niewidome i słabowidzące w przestrzeni publicznej, wyd. Polski Związek Niewidomych, Warszawa 2009.

Kryteria oceny:

  1. Oświadczenie o dostępności pisane jest prostym i zrozumiałym językiem.
  2. Oświadczenie o dostępności opublikowane w formacie wideo z tłumaczeniem na Polski Język Migowy, tzw. PJM, oraz z napisami.
  3. Twarz osoby pracującej w kasie jest dobrze oświetlona i widoczna, tak by można było czytać z ruchu jej ust (usuwamy zbędne naklejki i informacje, które można przenieść w pobliże okienka). W kasie przydadzą się też karteczki do pisania, które mogą ułatwić komunikację.
  4. Dostępna jest oferta dla osób głuchych lub tłumaczenie na PJM.
  5. W przestrzeni wystawienniczej – oprowadzanie przez tłumacza PJM lub z tłumaczem PJM. Jeśli upubliczniane są filmy wideo – posiadają napisy w języku polskim, dostosowane do potrzeb osób głuchych i niedosłyszących*.
  6. Pętla indukcyjna w przestrzeni widowiskowej, właściwie oznaczona (grafika przy wejściu; opis w oświadczeniu o dostępności)*.

*Konieczne staje się rozróżnienie wymagań dla osób głuchych i niedosłyszących, w zależności od formy działalności instytucji kultury.

Jak wypełnić kryteria oceny?

Oświadczenie o dostępności

Oświadczenie powinno być dostępne w formie tekstowej, napisane w sposób prosty i przystępny (poziom mglistości: 9-10). Umieszony na stronie jest także film wideo z napisami i tłumaczeniem na Polski Język Migowy (PJM). Filmy z PJM i tekstem nie mogą być długie. Jeśli treść filmu jest obszerna, należy podzielić go na zrozumiałe rozdziały.
Jeśli w instytucji pracuje osoba posługująca się PJM, trzeba o tym poinformować w oświadczeniu.

Warunki do swobodnej komunikacji

Twarz osoby pracującej w kasie ma być dobrze oświetlona i widoczna, tak by można było czytać z ruchu jej ust. W kasie przydadzą się też karteczki do pisania, które mogą ułatwić komunikację.

Tłumacz Polskiego Języka Migowego powinien być dostępny na życzenie. Informacja w oświadczeniu o dostępności nie może różnić się od faktycznej możliwości. Należy jasno wskazać, o ile wcześniej trzeba informować o potrzebie skorzystania z tłumacza PJM, jeśli taka usługa nie jest bezpośrednio dostępna w instytucji kultury.

Oferta/technologie dostępne dla osób z niepełnosprawnością słuchu

Instytucja ma stale w swojej ofercie poniższe możliwości:

  • zajęcia edukacyjne dla osób głuchych i niedosłyszących;
  • oprowadzanie przez osobą posługującą się PJM lub z tłumaczem PJM

oraz częściowo (czasowo lub ze względu na typ instytucji i obejmowanie zasięgiem tylko części ekspozycji, spektakli etc.) jedną z opcji:

  • tłumacz online;
  • filmy z napisami;
  • filmy z tłumaczeniem PJM;
  • pętlę indukcyjną (sale koncertowe, sale widowiskowe, sale teatralne);
  • tablice z wyświetlanym tekstem w języku polskim dostosowanym do potrzeb osób głuchych i niedosłyszących.

Kryteria oceny

  1. Oświadczenie o dostępności opisuje otoczenie pod kątem przeszkód architektonicznych – tam, gdzie udało się już je usunąć, ale nie pomija ciągle istniejących barier.
  2. Przynajmniej jedno wejście do instytucji dostępne jest dla osób poruszających się na wózkach – udostępnione dzięki rampie, pochylni, platformie schodowej.
  3. Winda w budynkach wielokondygnacyjnych.
  4. Lada w recepcji, kasie lub punkcie obsługi jest obniżona do wysokości maks. 90 cm na długości min. 90 cm.
  5. Drzwi do toalety dostępnej otwierają się na zewnątrz. Mają szerokość min. 90 cm.
  6. Dostępny jest do wypożyczenia wózek (do poruszania się po instytucji) – dotyczy instytucji, w których konieczne jest pokonywanie dużych odległości na zewnątrz lub wewnątrz budynku.
  7. W muzeach na wolnym powietrzu istnieje ścieżka zwiedzania dostępna dla osób z niepełnosprawnościami ruchowymi.

Jak wypełnić kryteria oceny?

Rampa, pochylnia, platforma schodowa

W przypadku tego typu udostępnień należy upewnić się, że są one bezpieczne do samodzielnego korzystania przez osobę z niepełnosprawnością. Jeśli tak nie jest, należy jasno wskazać w oświadczeniu o dostępności, że można z nich skorzystać tylko z pomocą asystenta.

Racjonalne dostosowanie w postaci asystenta będzie zaakceptowane podczas oceny w sytuacji, gdy zostanie odpowiednio uzasadnione brakiem możliwości technicznych lub konserwatorskich. Pomoc asystenta nie może też być uciążliwa, np. przenoszenie na rękach nie jest akceptowane jako racjonalne usprawnienie.

Przy zamawianiu nowych ramp, platform, pochylni należy w opisie przedmiotu zamówienia wskazać wyraźnie warunki techniczne. Można się z nimi zapoznać w przystępnej formie na stronie www.niepelnosprawni.pl w dziale „Architektura” lub w publikacji Włącznik. Projektowanie bez barier.

Winda

W zainstalowanych windach w budynkach wielokondygnacyjnych strefa włączników (również przycisk „Stop”) powinna się znajdować w zasięgu rąk osoby poruszającej się na wózku. Optymalna wysokość to 90 cm. Przed wejściem do windy, w minimalnej odległości 1,5 m od drzwi, nie powinny się znajdować żadne przeszkody.

Drzwi

Ogólne zasady: klamka lub uchwyt na wysokości 70-120 cm; próg o wysokości maks. 2 cm (jeśli więcej – trzeba go złagodzić); samozamykacze powinny działać lekko – pozwalać na otwarcie drzwi bez nadmiernego wysiłku.

Ścieżka zwiedzania w muzeach na wolnym powietrzu

W ramach projektu dążymy do możliwie największej dostępności. W 2018 roku przygotowanie ścieżki zwiedzania dotyczy jednego obiektu, do którego możemy dojechać samochodem lub do którego osoba będzie mogła dotrzeć po odpowiednio utwardzonej drodze. Ocena i świadectwo dostępności będzie dotyczyło wtedy tylko tej ścieżki zwiedzania.

Rekomendacje (W 2018 r. nie oceniamy wdrożenia poniższych zaleceń):

  • udział koordynatorów i edukatorów w szkoleniach z zakresu tworzenia wydarzeń dostępnych dla osób z niepełnosprawnością intelektualną i problemami psychicznymi. W ramach projektu będziemy starali się podpowiadać i wspólnie wzmacniać kompetencje w tej dziedzinie;
  • zakup słuchawek BHP (kilka sztuk) – dla osób z autyzmem i spektrum Aspergera – informacja o możliwości wypożyczenia słuchawek w oświadczeniu. Słuchawki umożliwiają łatwiejsze skupienie się na oglądaniu wystawy, zwiedzaniu budynku etc.;
  • przeźroczyste (czerwone, niebieskie, zielone lub żółte), kolorowe nakładki, także powiększające, do czytania tekstów i opisów – umożliwiają spokojne skupienie na tekście osobom z dysleksją, różnymi rodzajami autyzmu czy tzw. stresu wzrokowego.

W tym miejscu wymienionych jest kilka wymagań, które mogą pojawić się w ocenie w kolejnych latach, a które wymagają długoterminowego planowania inwestycyjnego.

Rekomendacje:

  1. Główne wejście do instytucji umożliwia skorzystanie z niego przez osobę z niepełnosprawnością: rampy, pochylnie, oznakowanie drzwi (w 2018 r. dopuszczalna jest dostępność instytucji poprzez wejście boczne. Docelowo jednak instytucje kultury powinny być dostępne dla każdego przez główne wejście. Z uwagi na charakter budynków jest zrozumiałe, że mogą tu się pojawić różne uwarunkowania z tym związane. Jeśli spełnienie tego warunku nie będzie możliwe, konieczne będzie uzasadnienie poparte dokumentacją).
  2. Dostępne będą plany tyflograficzne instytucji.
  3. Dostępne będą ścieżki sensoryczne od miejsc komunikacji publicznej do wejścia oraz od wejścia do kasy, szatni, toalety.
  4. Alarmy pożarowe świetlne i wizualne umieszczone we wszystkich toaletach na wysokości wzroku.
  5. Programy wszystkich wydarzeń w instytucji kultury dostępne w alternatywnych formatach: w wersjach PJM, audio i wideo.
  6. Obowiązkowe tablice do wyświetlania napisów w języku polskim, dostosowanym do potrzeb osób głuchych i niedosłyszących, w teatrach, salach widowiskowych.